علائم و نشانه های عزت نفس پایین و راه درمان کمبود عزت نفس چیست؟
با توجه نکاتی که در مقاله عزت نفس اشاره کردیم، یکی مهمترین دلایل بسیاری از مشکلات ما داشتن عزت نفس پایین یا همان کمبود عزت نفس است. در این نوشته قصد داریم تا علائم و نشانه های عزت نفس پایین و راه‌های درمان کمبود عزت نفس را باهم بررسی کنیم.
عزت نفس پایین
عزت نفس پایین را اگرچه شاید به عنوان یک بیماری نشناسیم؛ اما قطعاً عوارض و مضرات آن چیزی کمتر از یک بیماری روانی نیست.
مروری بر تعریف عزت نفس داشته باشیم
همانطور که در نوشته «عزت نفس چیست؟» اشاره کرده‌ابم، عزت نفس به معنی «احساس ارزشمندی، احساس شایستگی (توانمندی) داشتن» می تواند باشد. اگر در هر کدام از ویژگی های عزت نفس ضعف داشته باشیم احتمالاً دچار کمبود عزت نفس هستیم. کمبود عزت نفس به سه حالت می تواند باشد:
- زمانی که در احساس شایستگی (توانمندی) ضعف داشته باشیم.
- زمانی که در احساس ارزشمندی داشتن ضعف داشته باشیم.
- زمانی که در هر دو مورد یعنی هم احساس ارزشمندی و هم احساس شایستگی (توانمندی) ضعف داشته باشیم.
به این نکته توجه داشته باشیم که عزت نفس پایین به هیچ وجه، جنبه شخصیتی مطلوبی نیست؛ اما اگر در هر دو جنبه عزت نفس، ضعف داریم قرار گرفتن در وضعیت بد، در بین گزینه های بد و بدتر است.
اگر فقط در یکی از جنبه های احساس ارزشمندی یا احساس توانمندی قوی هستیم در وضعیت بدتر قرار داریم. به این دلیل که در قرار داشتن در چنین حالتی، مشکلات رفتاری خطرناک و آسیب رسانی را ممکن است برای ما ایجاد کند.
اگر فقط احساس ارزشمندی داشته باشیم ممکن است دچار خودشیفتگی شویم و اگر فقط در احساس توانمندی قوی باشیم ممکن است دچار انزوا شویم.
بدیهی است که به هیچ وجه نباید در هیچ یک از سه وضعیت عزت‌نفس پایین، بمانیم و باید به سمت «افزایش عزت نفس»، تلاش و حرکت کنیم.
نشانه های عزت نفس پایین
مواردی که در اینجا به عنوان نشانه‌های عزت نفس پایین عنوان کرده‌ایم، تمام نشانه‌های کمبود عزت‌نفس نیستند؛ زیرا اگر بخواهیم تک به تک موارد را ذکر کنیم یک لیست بلند و طولانی خواهد شد که احتمالاً حوصله مطالعه را از خواننده میگیرد.
بنابراین راه منطقی‌تر این میتواند باشد که به مهمترین، شایع‌ترین مواردی که یه یک یا مجموعه‌ای از علائم و نشانه‌های کمبود عزت‌نفس اشاره دارد، بپردازیم.
در اینجا لیستی از علائم و نشانه‌های کلی از عزت‌نفس پایین را برای شما آورده‌ایم که در ادامه به توضیح و تشریح هر کدام می‌پردازیم.
علائم عزت نفس پایین
- عدم کنترل افکار و مدیریت ذهن
- عدم توانایی در تصمیم‌گیری
- عدم توانایی در کنترل عواطف و احساسات و ابراز آنها
- عدم درک و برداشت صحیح از خود و توانایی‌های خود
- عدم برداشت صحیح از رویدادها و تجربه‌های زندگی
- عدم پذیرش انتقاد
- توجه بیش از حد به حرف و رفتار دیگران
- داشتن احساس گناه و عذاب وجدان
- سرزنش افراطی خود یا دیگران
- اهمال کاری افراطی
- مقایسه گری افراطی
- کمال گرایی افراطی
- ابراز وجود افراطی
- باور به خرافات
- تایید طلبی، مهرطلبی افراطی
- اعتیاد به کار
- عدم توجه به سلامت جسم و روان
علائم کمبود عزت نفس
عدم کنترل افکار و مدیریت ذهن و توجه
یکی از نشانه های ضعف عزت نفس می تواند عدم مدیریت و کنترل بر افکار باشد. معمولاً افرادی که دارای عزت‌نفس پایینی هستند در تفکیک و یا کنترل افکار خود ضعف دارند و حتی از اینکه بخواهند به چیزی فکر نکنند و بی توجهی کنند نیز ناتوان هستند.
عدم توانایی در تصمیم‌گیری یکی از نشانه‌های عزت نفس پایین
یکی دیگر از مهمترین علائم عزت نفس پایین عدم توانایی در تصمیم گیری است. افرادی که عزت نفسشان ضعیف است در مواقع تصمیم گیری بسیار ضعیف عمل می کنند تا آنجا که انجام آن را به دیگران می سپارند و سعی می کنند تا مسئولیت نتایج تصمیمات خود فرار کنند.
عدم توانایی در کنترل عواطف و احساسات و ابراز آنها
یکی دیگر از علائم ضعیف بودن عزت‌نفس، عدم توانایی فرد در بیان احساساتش است. به عنوان مثال مادری که از رفتار فرزندش دلخور شده است به جای بیان ناراحتیش، رفتاری قهر گونه با فرزند خود در پیش می گیرد و یا او را تهدید می کند و یا تنبیه بدنی می کند.
و یا به عنوان مثال پسری که به دختری علاقمند شده؛ ولی احساسش را نسبت به او بیان نمی‌کند. در عوض رفتارهای عجیبی انجام می دهد تا توجه دختر را به خودش جلب کند.
در چنین حالتی عدم توانایی در کنترل و یا ابراز صحیح احساسات می تواند باعث شود تا دختر اصلاً متوجه احساس او نسبت به خودش نشود و یا از رفتارهای پسر سوء برداشت کند و نسبت به پسر احساس خطر کند در حالی که در واقعیت پسر هیچ گونه سوء قصدی نداشته است.
عدم درک و برداشت صحیح از خود و توانایی‌های خود
یکی دیگر از علائم و نشانه های کمبود عزت نفس، عدم ارزش گذاری صحیح نسبت به مهارت ها و یا توانایی هایمان است. فردی که عزت‌نفس پایینی دارد درک درستی از خودش و توانایی هایش ندارد.
در چننین حالتی توانایی های خود را مهم و ارزشمند نمی دانیم و حتی اگر توانایی نداریم فکر می کنیم که دیگر نمی شود چیزی را یاد گرفت در صورتی که انسان یک توانایی ذاتی و تمام نشدنی دارد و آن هم توانایی یادگیری است.
به عنوان مثال: فردی که هنر نواختن موسیقی را دارد؛ ولی به جای اینکه هنر خود را بر روی صحنه موسیقی به عرضه در آورد، به دلیل اینکه فکر می کند کارش ارزشی ندارد، ممکن است تصمیم بگیرد آن را از دیگران پنهان کند، در مورد توانایی خود صحبتی نکند، زیرا فکر می کند که مهارت او توانایی موثری نیست.
و چقدر برای من و شما پیش آمده که یکی از افراد بزرگتر خانواده‌مان از اینکه نمی تواند با موبایل مدل جدید کار کند، از یک موبایل ساده برای اموراتش استفاده می کند.
همین موجب می شود تا انجام بعضی از کارها برایش سخت شود مثلا: انتقال وجه را نتواند با موبایلش انجام دهد. احتمالاً او هنوز نمی داند که میتواند نحوه کارکردن با موبایل ها با قابلیت اندروید و به بالا را یاد بگیرید.
عدم برداشت صحیح از رویدادها و تجربه‌های زندگی
یکی دیگر از نشانه های کمبود عزت نفس عدم درک صحیح و تجزیه و تحلیل رویداد ها و تجربه ها در زندگی است. فردی که عزت‌نفس پایینی دارد معمولاً نمی تواند برداشت های شخصی خود را از آنچه که به عنوان یک رویداد در زندگی تجربه کرده، تفکیک کند.
گاهی از کسی درخواستی داریم، ولی او به درخواست ما «نه» می گوید و یا اصلا به درخواست ما توجهی نمی کند. «نه» گفتن به درخواست ما به معنی توهین به ما نیست، مگر اینکه خلافش ثابت شود.
فردی که عزت‌نفسش ضعیف است معمولاً «نه» شنیدن را ممکن است به عنوان بی احترامی، توهین، تحقیر به خود تلقی کند در حالی که این «نه» پاسخ به درخواست او بوده نه به شخصیتش.
عدم پذیرش انتقاد یکی از علائم کمبود عزت نفس
معمولاً افرادی که عزت نفس کمی دارند انتقاد پذیر نیستند. آنها معمولاً دچار تعمیم‌های افزاطی می‌شوند. از انتقادهای دیگران زود رنجیده می شوند. با توجه به نکته قبل آن ها برداشت درستی از انتقادها نمی کنند و گاهی فکر می کنند انتقادها به معنی بد بودن او است. در حالی که منظور منتقد اصلاً منظورش شخصیت خود او نبوده.
به عنوان مثال: به مادر یا همسرتان میگویید، ترشی خانگی که درست کرده است، یک طعم تلخی درونش احساس میشود. شما صادقانه نظرتان را به او می گویید تا او دفعه بعد برای بهتر کردن ترشی اش کاری کند.
اما متاسفانه او برداشتش این است که شما به او گفته اید که آشپز خوبی نیست. پاسخ او گاهی ممکن است اینگونه باشد: خب دفعه بعد برو از بیرون برای خودت غذا سفارش بده، ظاهراً غذاهای بیرون را بیشتر از غذاهای من دوست داری. این مثال ممکن است در مورد خودمان، دوست و یا هر کسی دیگر پیش آمده باشد.
توجه بیش از حد به حرف و رفتار دیگران
در اطرافیان خود نگاه کنید، ببینید آیا افرادی هستند که با کوچکترین حرف یا رفتار دیگران واکنش نشان می دهند. یا زود خوشحال می شوند یا زود خشمگین می شوند و نسبت به کوچک ترین رفتار یا گفتاری که برایشان نامطلوب باشد، برداشت های غیر واقعی می کنند. چنین افرادی احتمال دچار ضعف و کمبود عزت نفس هستند.
بخشی از این موضوع به عدم مدیریت توجه نیز مربوط می شود زیرا ظاهراً نمی توانند توجه خود را به چیزهای ناخوشایند بردارند و بر چیزی که برایشان مطلوب است معطوف کنند.
داشتن احساس گناه و عذاب وجدان
یکی از نشانه های عزت نفس پایین احساس گناه داشتن افراطی است. فردی که به صورت افراطی احساس گناه دارد، احتمالا در مواردی مرتبط دچار کمبود عزت‌نفس است. به عنوان مثال مادری که در در جوانی کودک خود را از روی نا آگاهی کتک زده و با گذشت سال ها از این موضوع او همچنان احساس گناه دارد و همچنین اینکه فرزندش او را به خاطر چنین خطایی بارها بخشیده ولی او هنوز هم درگیر احساس گناه است.
سرزنش افراطی خود یا دیگران
از دیگر نشانه های کمبود عزت نفس سرزنش های افراطی خود یا دیگران است. هر کدام از ما ممکن است در طول روز دچار اشتباهاتی شویم و ممکن است به خاطر اشتباهی که کردیم گاهی در گیر سرزنش خود شویم؛ اما اینکه به طور افراطی بیش از آنچه که اتفاق افتاده خود یا دیگران را سرزنش کنیم می تواند مضر و یکی از علائم عزت‌نفس پایین باشد.
به عنوان مثال دختری که به خاطر اینکه علاقه خود را به پسر مورد علاقه اش ابراز کرده، ساعت ها و روز ها خود را بابت اینکه احساس واقعی اش را ابراز کرده سرزنش می کند، خودش را احمق میداند و تا آنجا که حتی از انجام کارهای روزمره زندگیش، عقب می افتد.
اهمال کاری افراطی
یکی دیگر از علائم کمبود عزت نفس اهمال کاری است. فردی که دارای عزت نفسی پایین است، احتمالا در بسیاری از موارد آینده‌نگری ضعیفی دارد و در بسیاری از کارهایی که باید انجام دهد به عواقب انجام ندادن آن ها فکر نمی کند و یا نادیده می گیرد.
به عنوان مثال: دانشجویی که تا یک ساعت دیگر سایت انتخاب واحد او بسته می شود؛ ولی او هنوز هیچ واحد درسی را انتخاب نکرده است.
یا مادری که کودکش یک هفته است سرفه می کند؛ ولی هنوز او را برای معاینه نزد دکتر نبرده است.
مقایسه گری افراطی
یکی از بارزترین نشانه های عزت نفس پایین مقایسه کردن خود با دیگران است. مادری که با کنایه زدن به فرزندان خود، دیگر فرزندان اقوام و فامیل را به عنوان بچه هایی با عرضه مثال و مقایسه می کند. مثلاً: دختر دائی‌ات دانشگاه پزشکی قبول شده تو هنوز پشت کنکور هستی. (البته در این مثال شنونده ممکن است هم مقایسه و هم تحقیر را احساس کند).
دختری که چهره و زیبایی خود را با بازیگران زن هالیوودی مقایسه میکند و توقع دارد که به اندازه او زیبا باشد. هرچند که تعریف زیبایی برای هرکس می تواند شخصی سازی شده باشد.
کمال گرایی افراطی
فردی که عزت نفس پایینی دارد، احتمالاً دچار کمال گرایی افراطی است. کمال گرایی افراطی به این معنی میتواند باشد که فرد در بسیاری از موارد استاندارد های بالا و به نوعی سختگیرانه را برای خود یا دیگران در نظر میگیرد در حالی که نه نیاز است و نه شرایط دستیابی به آن استانداردها فراهم است.
به عنوان مثال دانشجویی که تنها یک هفته به اتمام زمام تحویل پایان‌نامه باقی مانده است؛ اما او هنوز موضوع پایان‌نامه‌اش را انتخاب نکرده است.
ابراز وجود افراطی یکی از علائم کمبود عزت نفس
براز وجود به معنی انتقال پیامی به دیگران است که به حضور او، احساسات، ارزش ها، خواسته ها و نیازهای او توجه شود. ابراز وجود به دو صورت کلامی و یا غیر کلامی می تواند رخ دهد.
ابراز وجود افراطی گاهی منجر به رفتارهای اجتنابی و یا رفتارهای تهاجمی می شود. فردی که عزت نفس پایین دارد در ابراز وجود خود به صورت افراطی عمل می کند.
به عنوان مثال وقتی در صفی ایستاده ایم و ناگهان فردی به دون اجازه از ما جلو می‌زند. فردی که عزت نفسی پایین دارد یا از ابراز وجود خود اجتناب می کند و سعی می کند رفتاری که با او شده است را نادیده بگیرد.
و یا اینکه به رفتاری تهاجمی می کند و با فردی که از او جلو رده، با لحن شدیدی بحث می کند و یا شاید کار به درگیری و زد و خورد هم منجر شود.
باور به خرافات یکی از نشانه های عزت نفس پایین
یکی از شایع ترین نشانه های عزت‌نفس پایین باور و عقیده به خرافات می تواند باشد. منظور ما از خرافات آن دسته از باورهایی است که به دور از واقعیت‌های زندگی است، در شرایط مشابه قابل تکرار نیستند و تحقیقات علمی آنها را رد می‌کنند.
به عنوان مثال فردی را در نظر بگیرید که به چشم زخم اعتقاد دارد. چنین فردی احتمالا عزت نفس پایینی دارد و براین باور است که توانایی لازم برای کنترل زندگی اش را ندارد. احتمالاً او خودش را مسئول آینده و سرنوشت خویش نمی داند.
تایید طلبی، مهرطلبی افراطی
تایید طلبی و مهرورزی یکی دیگر از نشانه های عزت نفس پایین می تواند باشد. مادری را در نظر بگیرید که حق هر نظر مخالفی را از خود سلب می کند، اعتراضش را بیان نمی کند تا مبادا مورد تایید همسرش نباشد.
در جامعه و فرهنگ ما ایرانی ها معمولاً رفتارهای تایید طلبانه نیز تشویق هم می شوند. به عنوان مثال: به نظر می رسد که گاهی ما ایرانی ها بیشتر از اینکه مهمان نواز باشیم، مهرطلب و تایید طلب هستیم و بخش از شخصیت خود را پشت نقاب مهمان نوازی‌هایمان پنهان کرده ایم.
به عنوان مثالی دیگر: مادری که تمام وقت خود را صرف نگهداری از فرزندانش می کند و هیچ گونه فرصت اوقات فراغت و یا تفریحی برای خود قائل نیست و مدام در حال سرویس دادن به همسر و فرزندانش است.
و یا فردی که در جلسه شرکت حضور دارد و به دلیل اینکه همچنان مورد تایید رئیس و دیگر همکارانش باشد از ابراز نظر مخالف اجتناب می کند و از بیان آن صرف نظر می کند.
اعتیاد به کار یکی از نشانه های کمبود عزت نفس
یکی دیگر از نشانه های عزت نفس پایین اعتیاد به کار است. معمولاً افرادی که در جنبه های ارزشمندی ضعف دارند، بر جنبه ی توانمندی خود تکیه بیشتری می کنند.
این ویژگی در برخی از افراد ممکن است به صورت اعتیاد به کار بروز بدهد. این افراد پس مدتی ممکن است منزوی شوند و خود را یک شی مصرفی در زندگی دیگران ببینند.
عدم توجه به سلامت جسم و روان
عدم توجه به سلامت جسم و روان یکی دیگر از نشانه ای کمبود عزت نفس می تواند باشد. فردی را در نظر بگیرید که به خاطر چاقی بیش از حد دچار بیماری و عرضه شده است، ولی او همچنان به رفتارهایی که بیماری اش را تشدید می کند، ادامه می دهد.
در همین جهت فردی را در نظر بگیرید ساعت های زیادی از روزش را پای برنامه های تلویزیونی سرگرم کننده می گذراند و به جای اینکه ذهن خود را برای تقویت حل مسائل زندگی اش آماده و تقویت کند، وقت خود را صرف مواردی می کند که برای سلامت روان او نامناسب است.
پرسشنامه عزت‌نفس برای بررسی نشانه‌های عزت نفس پایین
همانطور که هر سفری یک مبدا و یک یا چند مقصد می تواند داشته باشد؛ در مسیر رشد و توسعه عزت نفس نیاز است تا ابتدا بدانیم که مبدا حرکتمان کجاست و کجا هستیم.
بررسی نشانه های کمبود عزت نفس مبدا حرکت در مسیر بهبودی را به ما نشان می دهد. همانطور که برای درک بهتر مسیری که در آن هستیم از ابزار های مسیریابی استفاده می کنیم، استفاده از تست یا پرسشنامه عزت نفس به ما کمک می کند تا مختصات دقیق تری از مبدا حرکت مان در مسیر رشد بدست بیاوریم.
عزت نفس پایین و افسردگی
عدم توجه به عزت نفس و کمبود عزت نفس میتواند باعث افسردگی شود. برای این منظور باید پیش از اینکه عزت نفس پایین ما را دچار افسردگی کند، به کمک رهاکارهای زیر از عزت نفس پایین به سمت عزت نفس متوسط و در ادامه به سمت عزت نفس اصیل و معتبر حرکت کنیم.
راه‌های درمان عزت نفس پایین
برای درمان عزت نفس پایین میتوانیم از راه های زیر کمک بگیریم:
ابتدا باید از طریق تست و آزمون و بررسی نشانه ها سطح و میزان عزت نفس خود آگاهی بدست بیاورید.
در صورتی که در سطح عزت نفس پایین قرار دارید باید بر روی جنبه‌های ارزشمندی و توانمندی خود کار کنید.
در صورتی که در سطح عزت نفس تدافعی-خودشیفتگی قرار دارید باید بر روی جنبه توانمندی بیش تز از جنبه ارزشمنیدی کار کنید.
در صورتی که در سطح عزت نفس تدافعی-ضد اجتماعی قرار دارید باید بر روی جنبه ارزشمندی و بیش تز از جنبه توانمندی کار کنید.
و در نهاید در صورتی که عزت نفس شما در سطح متوسط است، هم بر روی جنبه ارشمندی و هم بر روی جنبه توانمندی خود بیش تر کار کنید تا به عزت نفس اصیل نزدیک تر شوید.
برای آگاهی بیش تز از راه های درمان عزت نفس پایین، پیشنهاد می کنیم تا نوشته راه های افزایش عزت نفس را مطالعه کنید.
منابع نوشته علائم و نشانه های عزت نفس پایین
این نوشته گزارشی از بررسی‌های ما بر روی موضوع علائم عزت نفس پایین از منابع مختلف است.
در اینجا به برخی از این منابع اشاره کرده‌ایم:
اشتراک گذاری
از شما میخواهم اگر این نوشته برایتان مفید بوده آن را برای دوستان خود بفرستید تا به آنها هم در بهبود کیفیت زندگی‌شان کمکی کرده باشید.
